Raport „Kobiety pracujące w domu o sobie” – przedmowa do wydania drugiego

  • Raport „Kobiety pracujące w domu o sobie”

Przedmowa do wydania drugiego

Od czasu, gdy zakończyliśmy przygotowywanie w ramach projektu Instytutu Spraw Obywatelskich (INSPRO) raportu „Kobiety pracujące w domu o sobie” (2011) minęły jedynie dwa lata. Jednakże w tym czasie w otoczeniu społeczno-prawnym nastąpił szereg istotnych zmian wskazujących na to, że temat nieopłatnej pracy domowej bywa dostrzegany.

Jako autorka spotkałam się z licznymi, bardzo pozytywnymi opiniami. Czytelnicy i czytelniczki podkreślali/ły unikalność tego wydawnictwa – i faktycznie w 2011 r. raport ten był pierwszą od kilku lat pozycją na polskim rynku poświęconą głównie tematyce pracy w domu. Jednak sytuacja się zmieniła już w 2012 r. Po blisko 50 latach od pierwszego wydania oraz 6 lat od śmierci autorki po polsku ukazała się „Mistyka kobiecości” Betty Friedan – książka, która jest uważana za początek drugiej fali feminizmu. Friedan jako pierwsza zaprezentowała, jak destrukcyjna dla kobiet może być narzucona kulturowo rola gospodyni domowej, pozbawiająca je realnej możliwości wyboru drogi życiowej i odcinająca od możliwości samorealizacji w innych obszarach życia. Ponadto w 2012 r. Fundacja Feminoteka wydała raport „Nieodpłatna praca kobiet – różowa strefa gospodarki” pod red. Anny Dyriańskiej i Joanny Piotrowskiej – raport zawiera zbiór tekstów z różnych perspektyw ujmujących problematykę pracy kobiet w domu, m.in. kulturowym, ekonomicznym, historycznym czy prawnym.

Warte uwagi jest sytuacja w polskiej polityce rodzinnej. W 2013 r. dokonano kilku istotnych zmian prawych związanym ze sprawowaniem opieki nad małym dzieckiem, które pośrednio dowartościowują nieodpłatną pracę opiekuńczą. Do 20 tygodni podstawowego urlopu macierzyńskiego dodano 6 tygodni pełnopłatnego dodatkowego urlopu macierzyńskiego oraz 26 tygodni częściowo płatnego urlopu rodzicielskiego. Ponadto objęto tymi rozwiązaniami nie tylko rodziców zatrudnionych na etatach, ale również pracujących na umowach zlecenie oraz samozatrudnionych. Zmiany wprowadzone zostały także w zakresie urlopu wychowawczego. Polegają one na przyznaniu prawa do tego urlopu wszystkim rodzicom, a nie tylko zatrudnionym, oraz zwiększeniu elastyczności przy wykorzystaniu tego urlopu. Kluczowe z punktu widzenia realizacji postulatów inicjatywy „Dom to praca” jest objęcie ubezpieczeniem emerytalnym i rentowym podczas urlopu wychowawczego przedsiębiorców i przedsiębiorczyń, osób pracujących na umowy zlecenie, ubezpieczonych w KRUS, a także studentów i studentki oraz bezrobotnych i bezrobotne. Za osoby z tych grup przebywające na urlopie wychowawczym od września 2013 r. są odprowadzane z budżetu państwa składki ZUS.

Pozytywne zmiany nastąpiły też ostatnio w światowej statystyce. W październiku 2013 r. Międzynarodowy Kongres Statystyków Pracy przyjął nową definicję pracy – rozszerzył dotychczasowe ujęcie związane z odpłatnością. Pracą jest „każda czynność wykonywana przez osoby w każdym wieku i każdej płci polegająca na produkcji towarów lub świadczenia usług do wykorzystania przez innych lub na własny użytek”. W związku z tym, obok zatrudnienia na potrzeby międzynarodowych badań porównawczych, za pracę został uznany wolontariat oraz produkcja we własnym gospodarstwie domowym, a więc praca w domu! Ta globalna zmiana definicji statystycznej będzie mogła w kolejnych latach przełożyć się na zmiany badawcze, a następnie na postrzeganie społeczne.

Projekt „Dom to praca – aktywizacja i partycypacja obywatelska osób pracujących w domu” realizowany przez Centrum Zrównoważonego Rozwoju (CZR), w ramach którego przewidziane zostało drugie wydanie tego raportu, wpisuje się w dotychczasowe działania INSPRO związane z problematyką pracy domowej. Raport nie jest jedynym efektem przeprowadzonego w 2011 r. badania jakościowego wśród osób nieodpłatnie pracujących w domu – wiedza zdobyta podczas realizacji wywiadów pozwoliła przygotować koncepcję tego projektu. Rozmowy z kobietami pracującymi w domu uświadomiły nam, jak ważna byłaby dla nich możliwość poczucia się grupą, dostanie okazji do współdziałania razem na swoją rzecz, jednakże miały one również bardzo niskie poczucie siły sprawczej i zbyt skromnej wiedzy o samoorganizacji i partycypacji w sferze publicznej. W związku z tą diagnozą CZR przy wsparciu INSPRO zdecydowało się przygotować projekt mający na celu aktywizację osób pracujących w domu do działalności rzeczniczej na rzecz zmiany sytuacji społecznej swojej grupy. Do współpracy zaprosiliśmy również Fundację Kobiecą eFKa, która od wielu lat podejmuje działania rzecznicze na rzecz kobiet i ma bogate doświadczenie w aktywizacji i współpracy z wieloma grupami i inicjatywami kobiecymi. W projekcie obok działań związanych ze wsparciem organizacji, inicjatyw i liderek lokalnych zaplanowano m.in. organizację Dnia Pracy w Domu, badanie przekazów medialnych pod kątem prezentowanego wizerunku osób pracujących w domu, a także opracowanie podręcznika edukacyjno-aktywizującego. Ponadto będziemy dzielić się dobrymi praktykami na poziomie ponadnarodowym, dlatego partnerami projektu zostały także dwie organizacje zagraniczne: Asociatiei Femilor din Romania z Rumunii oraz Eesti People to People z Estonii.

Wierzę w to, że dzięki działaniom, które zrealizujemy w ramach tego projektu więcej grup kobiecych zwróci uwagę na problemy osób pracujących w domu, kobiety pracujące w domu zaczną wspólnie mówić same o sobie w przestrzeni publicznej, a ich głosy będą na tyle silne, że usłyszą je decydenci!

Życzę wszystkim czytelnikom i czytelniczkom przyjemnej lektury, a kobietom pracującym w domu dużo siły do działania.

Karolina Goś-Wójcicka

Raport inicjatywy Dom to praca „Kobiety pracujące w domu o sobie” – wydanie drugie.

Pobierz raport